Studium Generale UU Podcast

Voorkomen is beter dan genezen

De afgelopen tijd is duidelijk geworden dat de zorg de patiëntenstroom bijna niet meer aankan. De oplossing ligt voor de hand: we moeten allemaal gezonder worden! Maar hoe doe je dat, als onze gezondheid voor een groot deel beïnvloed wordt door factoren waar we geen of weinig invloed op hebben, zoals luchtkwaliteit of sociaaleconomische achtergrond? Luister naar een gesprek met arts maatschappij & gezondheid dr. Marielle Jambroes (UMC Utrecht), ervaringsdeskundige armoede en sociale uitsluiting Eugenie Mac-nack (UMC Utrecht), en epidemioloog prof. dr. ir. Roel Vermeulen (UMC Utrecht). 

Waarom we mensenrechten niet voor lief mogen nemen

Mensenrechten raken ons allemaal. Of het nu gaat om de vrijheid om verliefd te worden op wie je wilt, of om je mening te uiten. Mensenrechtenverdragen garanderen deze wezenlijke rechten. Maar hoe actueel zijn ze nog in onze snel veranderende wereld? Waarom gaat het toch vaak mis? En wat kun jij er als individu mee? Rechtswetenschapper prof. Antoine Buyse (UU) vertelt waarom we mensenrechten niet voor lief mogen nemen. 

Over Barbie en feminisme

De Barbie-film was dé bioscoophit van 2023. Opiniemakers en recensenten buitelden over elkaar heen. Is het een progressief feministisch relaas? Een roze man-hatende koortsdroom? Of een twee uur durende reclame voor Barbie-producent Mattel? Mediawetenschapper dr. Dan Hassler-Forest (UU) duidt de Barbie-hype. 

Hoe Rusland desinformatie als oorlogswapen inzet

Oorlogen worden steeds meer met digitale wapens gevoerd. Naast DDoS-aanvallen en hacks, draait de online strijd vooral om het beïnvloeden van de publieke opinie. Echte informatie en nepnieuws zijn vaak moeilijk te onderscheiden. Hoe beïnvloedt desinformatie het verloop van conflicten? Rusland-expert dr. Mariëlle Wijermars (UM) vertelt over de online dynamiek van Russische desinformatie en hoe Oekraïense burgers tegenmacht organiseren. 

Wat zijn de gevolgen van de leescrisis?

Jongeren lezen steeds minder en slechter. Een kwart van hen haalt zelfs het basisniveau niet. Ook in de rest van de maatschappij neemt de geletterdheid af. De potentiële gevolgen zijn groot. Om mee te komen in de samenleving moet je goed kunnen lezen en schrijven. Wie bijsluiters van medicijnen niet begrijpt, of geen klacht kan indienen bij een onterechte boete, staat al snel aan de zijlijn. Hoe zijn we in deze leescrisis beland? En hoe kan het leesonderwijs beter? Luister naar letterkundige prof. Yra van Dijk. 

Is old philosophy overrated?

A few years ago, philosopher Hanno Sauer (Utrecht University) shocked many of his colleagues by stating that ‘old’ philosophy is overrated. He wrote in a much-read article: “We can learn surprisingly little about philosophical problems by studying the works of the ‘great’ historical philosophers such as Aristotle, Hegel or Wittgenstein’.

When a small Twitter storm arose, he wondered whether he should change his position and in what way. Is the history of philosophy philosophically relevant?

Heb je een vrije wil?

Ons leven barst van de keuzes. Maar hoe vrij zijn we in de beslissingen die we maken? Volgens sommige wetenschappers is de vrije wil een illusie: je omgeving, je opvoeding en je brein sturen je acties, nog voor je je daar zelf van bewust bent.

Filosoof Lieke Asma (Munich School of Philosophy) ziet het anders. Dat je onbewuste voorkeuren hebt, betekent niet dat je geen eigen keuzes kan maken. Hoe moeten we vrije wil definiëren?

Ben je een speelbal van de tijdsgeest?

Volgens het existentialisme is wat je doet bepalend voor wie je bent. Door het idee dat je je eigen leven kunt beïnvloeden ontstaat vrijheid, stelt Sartre. De ideeën van Sarte en de Beauvoir wonnen in de jaren 40 en 50 aan populariteit maar werden daarna ook bekritiseerd. Want hoeveel keuze heb je daadwerkelijk in je leven? In ons digitale tijdperk lijken de mogelijkheden weliswaar eindeloos, maar hoeveel heb je te zeggen over de zaken die er echt toe doen? Volgens dr. Simon Gusman (UU) is die kritiek op het existentialisme onterecht, en kunnen we deze inzichten juist nu goed gebruiken. Hoe helpt deze filosofie ons om de controle terug te winnen over wat echt belangrijk is?

Wat bezielt gelovigen?

Rede en geloof worden vaak tegenover elkaar gezet: aan de ene kant de atheïstische wetenschapper die de oerknal probeert te bewijzen, aan de andere kant de gelovige die ‘voelt’ dat er een goddelijke kracht bestaat. Religie wordt gezien als antwoord op vragen waar de wetenschap niks mee kan, zoals wat de zin van het leven is. Geloof is een kwestie van het hart, wetenschap van het hoofd.

Klopt deze tegenstelling wel? Kan het bestaan van God op een logische manier beredeneerd worden? Baseren mensen hun godsgeloof op meer dan slechts een gevoel? Welke rol spelen openbaringen en religieuze ervaringen? En wat als de atheïst moet bewijzen waarom God niet bestaat, in plaats van andersom? Filosoof dr. Rik Peels (VU) legt uit hoe religieuze kennis werkt.

Wat als de dader een vrouw is?

Er is doorgaans geen gebrek aan aandacht voor geweld tégen vrouwen. Maar over geweld dóór vrouwen is veel minder bekend. Toch maken ook zij zich schuldig aan moord en doodslag – 7% van de TBS-patiënten is vrouw.

Forensisch psycholoog prof. Vivienne de Vogel (Hogeschool Utrecht) onderzoekt deze groep al meer dan tien jaar. Wat weten we over de motieven en oorzaken van crimineel gedrag door vrouwen? Zijn er verschillen met mannen? En hoe komt het dat vrouwen vaak milder gestraft worden dan mannen?