Studium Generale UU Podcast

Ras: tussen feit en fictie

Biologisch gezien bestaan rassen niet. Uit het Human Genome Project dat het menselijke DNA ontcijferde, bleek dat alle mensen genetisch voor 99,9% overeenkomen. Toch werken raciale denkbeelden door in onze samenleving, óók in de wetenschap. Wetenschapsantropoloog prof. dr. Amade M’charek (UvA) onderzoekt hoe dat in z’n werk gaat en welke gevolgen het heeft. Bijvoorbeeld bij de forensische opsporingsdienst. Uit DNA materiaal kun je de waarschijnlijke geografische afkomst van iemand afleiden. Daar verbinden we al snel een kleur aan. Maar maak je dan niet een hele populatie verdacht?

De toegenomen individualisering zit tussen de oren

Het is een bekende strategie in de politiek: weemoedig terugkijken naar het Nederland van vroeger. Toen we onze buren nog kenden, op elkaars kinderen pasten en je bij de bakker met iedereen een praatje maakte. Kortom: toen individualisme nog niet bestond en de onderlinge verbondenheid groot was. Volgens econoom prof. dr. Paul de Beer (UvA) laten de cijfers iets anders zien. Hij vertelt waarom de toegenomen individualisering vooral tussen de oren zit.

Beslissen in de behandelkamer

Stel je voor: je hebt net te horen gekregen dat je een spierziekte hebt. Er is een behandeling mogelijk, maar die is fysiek en mentaal zwaar. Niet behandelen is ook een optie. Wat doe je dan? Het is een moeilijke keuze, dus van de arts verwacht je een duidelijk advies. Maar volgens Ellen Smets, hoogleraar medische communicatie (UvA), is dat vaak niet wat je krijgt. Hoe neem je als patiënt een goede beslissing als je gezondheid of zelfs je leven ervan afhangt?

Tocqueville en de crisis van de democratie

In een democratie krijg je niet altijd wat je wilt. De meerderheid beslist, óók als die heel klein is. En dat kan ingrijpende en pijnlijke gevolgen hebben. Denk aan het Brexit-referendum. Een meerderheid van slechts 51% procent besliste over het lot van miljoenen Britten. Hoogleraar Moderne Politieke Geschiedenis Annelien de Dijn (UU) bespreekt de pijnpunten van ons democratisch stelsel. Wat gebeurt er als de meerderheid geen oog meer heeft voor de belangen van de minderheid?

Waarom wetenschappers meer zouden moeten twijfelen

Wetenschappers moeten zich regelmatig verdedigen tegen twijfels van buitenaf. Wordt klimaatverandering door de mens veroorzaakt? Is genetisch gemodificeerd voedsel echt veilig? Ze zouden graag harde feiten tegenover deze twijfels zetten. Maar volgens sociaal wetenschapper dr. Jaap Bos (UU) is absolute zekerheid in de wetenschap niet haalbaar. Hij vertelt over de filosoof Ludwig Wittgenstein, voor wie zekerheid niet het eindpunt, maar juist het startpunt van twijfel is. Wat levert dat ons op?

Wat kunnen we doen tegen cybercriminaliteit?

Je bankzaken doe je via een app, foto’s deel je op sociale media en alle overheidspost is digitaal. Handig om alles online te kunnen regelen en delen, maar het maakt ons ook kwetsbaar. Cybercriminelen proberen ons op verschillende manieren geld af te troggelen. Ze doen aan afpersing met zogeheten ransomware, versturen phishing mails of plegen identiteitsfraude. Criminoloog Rolf van Wegberg (TU Delft) ontrafelt de werkwijzen en verdienmodellen van cybercriminelen. Loont cybercrime? En wat kunnen we ertegen doen?

Resistentiepaniek!

Als bacteriën resistent worden tegen antibiotica kan een ontstoken wond of een longinfectie dodelijk zijn. Toch worden antibiotica veel en soms gemakkelijk voorgeschreven. Britse onderzoekers schatten dat dit vanaf 2050 tot tien miljoen sterfgevallen per jaar zal leiden. Volgens arts en microbioloog prof. Marc Bonten (UMC Utrecht) wordt het gevaar overdreven. Waarom? Wie hebben er baat bij zulke doemscenario's?

Biodiversiteit: eerst beschermen of eerst begrijpen?

Van bijensterfte tot ontbossing. Regelmatig horen we alarmerende geluiden over de afname van de wereldwijde biodiversiteit. Maar wat biodiversiteit precies is en waarom het zo belangrijk is om die te behouden, daar is eigenlijk nog veel te weinig over bekend. Bioloog dr. Edwin Pos (UU) reist naar de meest afgelegen delen van het Amazonegebied om boomsoorten te tellen. Dat zijn er momenteel maar liefst 16.000 duizend. Wat vertelt dit unieke gebied ons over de werking van biodiversiteit?

Waarom uit de schulden komen zo moeilijk is

Eén derde van de Nederlandse huishoudens heeft betalingsachterstanden. En bijna één op de vijf problematische schulden. Dat is schaduwkant van alle positieve verhalen over de economie. Lector Schulden & Incasso Nadja Jungmann maakt zich ernstig zorgen en pleit voor een grondige aanpassing van de schuldhulpverlening. Ze vertelt over de verlammende werking van stress, de wirwar aan regelgeving, en krimpende overheidsbudgetten. Waarom is het zo lastig om uit de schulden te komen?

Is zwaartekracht een illusie?

In de oerknal gelooft hij niet. Donkere materie vindt hij een theoretisch zwaktebod. En zwaartekracht is niet wat je denkt dat het is. Theoretisch natuurkundige Erik Verlinde zette met zijn alternatieve zwaartekrachttheorie de wetenschap op zijn kop. Volgens Verlinde is zwaartekracht helemaal geen fundamentele kracht, maar bestaat het uit iets diepers: informatie. Hij vertelt over zijn zoektocht, zijn twijfels, en hoe het is om een wetenschappelijke pionier te zijn.